Welke invloed heeft zorgen voor een naaste op het leven van mantelzorgers? Wat brengt het hen en waar lopen ze tegenaan? Wat willen ze anderen die in een soortgelijke situatie zitten meegeven? Klik hieronder op een vraag om ervaringen van anderen te lezen.
Vrouw
62 jaar
‘Mijn lijf gaf wel grenzen aan. Op een gegeven moment sliep ik amper nog en werd ik letterlijk wakker van mijn eigen stem. Mijn leidinggevende heeft me naar huis gestuurd en maatschappelijk werk geregeld. Ik heb toen geleerd dat ik te ver over mijn grenzen was gegaan, omdat ik dacht dat ik alles moest doen. Pas toen ben ik gaan nadenken: hoe kan het anders?’
Vrouw
63 jaar
‘Ik ervaar zeker grenzen. Toen bij mijn tante een knobbel werd ontdekt, heb ik gezegd: ‘Ik doe dit niet meer.’ Ze was 87, had al dementie, mijn vader was net overleden, ik kon het gewoon niet. Geen ziekenhuis, geen onderzoeken.’
‘Ik heb toen ook gezegd: dit past niet meer bij haar. Zij heeft altijd aangegeven: aan mijn lijf geen polonaise En het past ook niet meer bij mij. Ik belde mijn neef – we trokken samen op – en zei: ‘Als iemand anders het pad van onderzoeken wil nemen, prima. Maar ik stap er dan uit.’ Het was helder, het werd gerespecteerd, en dat voelde krachtig en als een overwinning. Toen dacht ik: ja, zo voelt een duidelijke grens.’
‘En bij mijn vader was het anders, toen ik aanvoelde dat het niet meer ging (niet dat ik ging stoppen). Ik heb me toen wel teruggetrokken. Ik heb mijn broers opgebeld en gezegd: ‘Als jullie geen band meer willen, prima, maar dan stop ik met investeren.’ Ze schrokken daarvan. Zo hadden ze het nooit bedoeld. En dat heeft iets veranderd. Plots deden ze meer. Dat moment voelde als een keerpunt. Ik werd ineens weer gezien.’
Vrouw
24 jaar
‘Toen ik achttien was, heb ik het contact met mijn moeder verbroken. Ik voelde me haar therapeut, niet haar dochter. Ze was zo ziek, zo instabiel, ik voelde me kapotgaan. En ik zag geen uitweg anders dan afstand nemen. Dat moment was pijnlijk, maar ook noodzakelijk. Ik trok daarmee mijn eerste echte grens. Ik zei: tot hier. En dat heeft me uiteindelijk gered.’
‘Ik loop vooral tegen mijn eigen overcompensatie aan. Als ik iets mis, compenseer ik het dubbel. Als ik door de zorg een les mis, bied ik aan om de volgende keer langer te blijven. In vriendschappen hetzelfde: als ik moet afzeggen omdat mijn zusje iets nodig heeft, bied ik meteen iets terug aan. Alsof ik het moet goedmaken.’
‘Ik weet dat ik het niet allemaal kan oplossen. Maar het voelt vaak wel zo. Dan voel ik me schuldig als ik iets laat liggen. En ik weet nog niet goed hoe ik daarmee moet omgaan. Ik leer, maar ik ben er nog niet.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik heb gedacht: dit red ik niet. Zeker toen ik werk en mantelzorg niet meer kon combineren. Maar stoppen? Nee. Ik kon ze niet laten vallen.’
‘Wat ik wel heb gedaan: meer hulp zoeken, met iemand praten. En nu weet ik beter: ik hoef het niet allemaal alleen te doen.’
Vrouw
62 jaar
‘Nu heb ik wel het gevoel dat ik de regie heb, maar dat is pas sinds een paar jaar. Vroeger dacht ik dat ik alles zelf moest doen, dat ik niet mocht klagen. Ik was bang dat als ik het niet deed, er niets gebeurde. Nu zie ik dat ik keuzes heb. Ik heb ambulante woonbegeleiding en dagbesteding geregeld voor onze zoon en hulp vanuit de Wmo voor mijn zusje. Ik stel grenzen. Niet alles hoeft via mij. Maar dat besef kwam pas nadat ik over mijn grenzen was gegaan.’
‘Ik probeer nu meer los te laten. Laat het maar een keer fout gaan. Laat mensen maar vragen in plaats van dat ik alles voorkook. Dat is moeilijk, maar wel nodig. Ik weet nu: als ik alles zelf blijf dragen, kom ik weer waar ik was.’
Vrouw
63 jaar
‘Voor een groot deel heb ik wel het gevoel dat ik de regie heb. Ik ben iemand die graag overzicht houdt. Maar daardoor voelde ik me soms ook alleen verantwoordelijk. Met mijn broers was het lastig. Ik had vaak het gevoel: het is twee tegen één. Maar mijn man stond altijd naast me, dat was belangrijk. Bij mijn tante kon ik dingen makkelijker overdragen, dat voelde anders. Daar durfde ik eerder hulp te vragen.’
‘Ik denk dat goede mantelzorg ook vraagt dat de neuzen dezelfde kant op staan. Als je én voor iemand zorgt én ook nog de anderen in je familie moet overtuigen, dan is dat zó zwaar. Ik had bij mijn vader heel vaak dat ik iets zag aankomen, maar mijn broers zagen dat anders. Dan stond ik er alleen voor.’
Vrouw
24 jaar
‘Vroeger had ik helemaal geen keuze. Als ik de zorg niet op mij nam, deed niemand het. Nu probeer ik meer zelf regie te nemen. Ik geef vaker aan als iets te veel is. Mijn vader luistert daar gelukkig nu beter naar. Maar nee zeggen blijft lastig. Ik ben geneigd om te zeggen: ‘Ik fix het wel.’ En dan loop ik er wéér in.’
‘Mijn vriend helpt me gelukkig om rustmomenten in te bouwen. Hij zegt soms: ‘Niet ook nog het weekend volplannen.’ Maar dat leerproces is nog bezig. Ik wil zorgen, maar ik wil ook leren dat dat niet altijd ten koste hoeft te gaan van mezelf.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik ben gerechtelijk mentor van mijn moeder en broer. Dus ik neem echt beslissingen, over financiën (samen met de bewindvoerder van mijn moeder), over zorg. Ze bellen mij als er iets misgaat. Ik sta altijd ‘aan’.’
‘Soms denk ik wel: ik had ook graag iemand gehad, zoals een casemanager dat doet bij de familie van mensen met geheugenproblematiek, die naar mij keek. Iemand die niet alleen vraagt: wat kunnen jouw ouders nog? Maar: wat mag je eigenlijk van een kind vragen?’
Vrouw
62 jaar
‘Nu is er meer oog voor, maar dat is ook omdat ik het ben gaan delen. Vroeger noemde ik het niet zo. Ik dacht gewoon: volhouden, schouders eronder, niet piepen. Nu durf ik makkelijker te zeggen hoe het echt met me gaat. Ik ben er ook over gaan spreken. Ik heb zelfs een boek geschreven. Toch merk ik dat mensen vaak niet weten wat er in ons gezin speelt. Ze zien niet hoe zwaar het soms is.’
‘Mensen denken soms dat ik alles onder controle heb, maar dat is omdat ik het zo lang heb moeten verbergen. Ik heb geleerd om zichtbaar te zijn, maar het blijft lastig om écht gezien te worden in wat je doet en wat het kost.’
Vrouw
63 jaar
‘Er is niet vanzelf oog voor mij. Ik heb mezelf aangemeld bij het plaatselijke Steunpunt Mantelzorg. Daar vond ik wel informatie, bijvoorbeeld over dagbesteding of vervoer, in een nieuwsbrief. Maar ik merkte ook: ik wist veel, maar kennis is niet hetzelfde als het zelf doorleven. En soms dacht ik: waarom zie ik pas hoe moeilijk het is nu ik het zelf meemaak?’
Vrouw
24 jaar
‘In mijn jeugd was er vooral hulp voor mijn moeder. En als mensen wisten van mijn broertje of zusje, dan vroegen ze naar hen. Maar naar mij? Bijna niemand vroeg hoe het met míj ging. Ik werd gezien als de sterke. Als degene die het toch wel redt. Alleen één Franse docente op de middelbare school zag iets. Die nam af en toe echt tijd voor me. Zij vroeg wat ik nodig had. Dat is me altijd bijgebleven.’
‘Zelf voelde ik het ook niet als mantelzorg. Ik dacht: dat is helpen met het aantrekken van steunkousen of helpen bij het douchen. Pas toen ik bij MantelzorgNL andere verhalen hoorde, herkende ik mezelf. Toen pas dacht ik: oh, dus dát was het.’
Vrouw
30 jaar
‘Nee, dat heb ik echt gemist. Ik was het gezonde kind, dus ze dachten: met haar is niks aan de hand. Maar ik voelde me ontzettend eenzaam.’
‘Op school was er ook geen begrip. Ik had moeite met huiswerk, maar niemand wist wat er thuis speelde. Ik was ook zo gewend om mijzelf op de laatste plek te zetten, dat ik ook niet wilde opvallen. Ik wilde niemand tot last zijn. Ik had gewild dat er iemand was die even vroeg: en hoe gaat het eigenlijk met jou?’
Vrouw
62 jaar
‘Ik kan de zorg tot op zekere hoogte delen. Mijn zoon heeft nu ambulante begeleiding. Dat scheelt enorm. En ik krijg hulp van de Wmo bij het schoonmaken van de woning van mijn zusje. Maar de echte coördinatie, financiën en het mentale draagvlak, dat blijft bij mij. Ik ben het aanspreekpunt. De enige die het hele plaatje kent. Dat maakt het zwaar, maar ook moeilijk overdraagbaar.’
Vrouw
63 jaar
‘Bij mijn tante verliep dat goed. Mede door mijn ervaring met dementie wist ik wie ik moest bellen. Maar bij mijn vader liep ik tegen vage grenzen aan, bijvoorbeeld met de thuiszorg. Wie bestelt wat? Wie beslist wat? De ene keer ben je wel verantwoordelijk en de andere keer niet. Het was vaak verwarrend. Zelfs met mijn kennis was ik regelmatig verdwaald. Dat zegt genoeg, denk ik.’
Vrouw
24 jaar
‘De hulp was er wel, maar niet voor mij. Toen ik zestien was, zat ik in het systeem, maar werd ik er buiten gehouden. De hulpverleners spraken met mijn ouders, niet met mij. Ik had geen officiële status, dus ze vonden dat ik het wel aankon. Maar dat was niet zo. Ik werd niet serieus genomen. Als ik iets zei over hoe slecht het ging, werd gezegd: ‘Je bent gewoon boos op je moeder.’ Dat was zo frustrerend. Ik wás boos, maar ik had ook gelijk. Er gebeurde gewoon te veel.’
‘Nu is het beter. Er is iets meer begrip, vooral van mijn vader. Maar ik blijf vaak degene die het hele plaatje overziet en dat blijft lastig over te dragen.’
Vrouw
30 jaar
‘Mijn moeder en broer krijgen 24-uurs begeleiding, maar ik ben de achtervang. Ik coördineer. Ik bel als iets niet klopt. En als het misgaat, bellen ze mij.’
‘De mantelzorgmakelaar was een uitzondering. Zij keek echt naar mij. Ze hoorde m’n frustraties aan, checkte in met hoe ík erbij zat. Dat voelde voor het eerst als echte steun.’
Vrouw
62 jaar
‘Ik weet inmiddels heel duidelijk: medische zorg doe ik niet. Toen mijn zoon geopereerd was aan zijn hoofd, vroegen ze of ik zijn wond wilde verzorgen. Dat weigerde ik. Dat is niet mijn verantwoordelijkheid. Ook emotioneel probeer ik dingen te laten waar ik vroeger meteen op in zou springen. Als iemand zegt: ‘Ik red het wel’, dan neem ik daar nu afstand van, tot ze zelf weer aankloppen. Dat is geen hardheid, maar zelfbescherming.’
‘Het gebrek aan begrip is zwaar. Mensen zien mijn man of mijn zoon en denken: ze zien er toch goed uit? Maar de schade zit vanbinnen. Je moet steeds weer uitleggen wat er speelt. Dat kost energie. En de eenzaamheid is ook moeilijk. Je sociale leven verschraalt. Avonden weg, vakanties, spontane dingen zijn zeldzaam geworden. Alles draait om planning, prikkels, energieverdeling.’
Vrouw
63 jaar
‘Waar ik tegenaan loop is dat mensen dingen anders zien. Mijn vader zei tegen mij A, tegen mijn broers B. Dan krijg je misverstanden. Niet uit kwade wil, maar door verwarring. Bij mijn tante zag ik haar achteruitgang eerder dan anderen. Maar niet iedereen wilde dat toegeven. Dat maakt het extra zwaar, als je ook nog eens anderen moet overtuigen.’
Vrouw
24 jaar
‘Toen mijn zusje vorig jaar in het ziekenhuis lag, vroegen de verpleegkundigen of ik haar stoma wilde verzorgen. Dat heb ik geweigerd. Dat is niet mijn taak. Ik ben haar zus, niet haar verpleegkundige. En ik wil ook niet dat onze band alleen nog maar uit zorg bestaat. Het is een grens die ik heb moeten leren. Want vroeger deed ik alles. Maar nu weet ik: als ik echt alles op me neem, verlies ik niet alleen mezelf, ik verlies ook de relatie.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik heb die grens meerdere keren overschreden. Vooral op werk. Mensen liepen over me heen, want ik was gewend alles op te lossen. Nu leer ik stapje voor stapje mijn grenzen beter te bewaken.’
‘Maar het blijft lastig. Want de zorg stopt nooit. En je bent toch de enige die echt weet hoe alles zit.’
‘Zorgen voor een ander is ingewikkeld, maar het wordt pas echt zwaar als je alles zelf moet uitleggen. Ik heb wel pech gehad. Ik heb namelijk zoveel hulpverleners meegemaakt die niet wisten hoe om te gaan met mensen met autisme of een licht verstandelijke beperking. Dan moet ik álles uitleggen. Het voelt soms alsof ik hun werk ook moet doen.’
‘Op een gegeven moment zat ik met drie zorgorganisaties aan tafel. Ze deden allemaal hetzelfde, maar niemand wist van elkaar wat ze deden.’
Vrouw
62 jaar
‘Het klinkt misschien gek, maar mantelzorg brengt me ook voldoening. Ik help mensen van wie ik houd en ik weet dat mijn zorg ertoe doet. Mijn zoon zei laatst: ‘Als jullie oud zijn, zorg ik voor jullie.’ Dat raakte me diep. Maar dat zou ik niet willen. Ik weet wat het kost. Het raakt mij dat hij het zo voelt, ondanks alles. Ik ben er trots op dat ik dit kan. Dat ik mijn ervaring nu kan inzetten om andere mantelzorgers te ondersteunen, geeft me ook zingeving. Het maakt de last lichter. Ik probeer de kwaliteit van leven voor hun zo iets te vergroten.’
‘Juist doordat ik weet hoe het voelt, kan ik nu anderen bijstaan. Dat maakt dat het allemaal niet voor niets is geweest. En we zijn als gezin hechter geworden. We hebben geleerd te genieten van wat er wél is.’
Vrouw
63 jaar
‘Het mantelzorgen brengt mij inzicht. In hoe ouder worden eruitziet, in familieverhoudingen, in mijn eigen grenzen. Het heeft me ook rijkdom gebracht: dat ik er kon zijn voor iemand, dat ik warmte kon geven. Vooral bij mijn tante voelde ik: zij voelde zich veilig bij mij. En dat is onbetaalbaar. Iemand overeind kunnen houden – dát is betekenisvol.’
‘Je groeit erin. En het had bij ons ook echt een kop en een staart. Ik mocht niet klagen: mijn ouders, mijn tante… ik kon het delen. Maar je leert ook dat ieder verhaal uniek is. Wat het mij echt bracht? Dat je weet: ik kan er zijn voor iemand. En dat geeft een rijkdom die ik niet had willen missen.’
Vrouw
24 jaar
‘Mijn zusje zegt soms: ‘Jij bent mijn veilige plek.’ Dat raakt me. We hebben een band die je niet makkelijk kunt uitleggen, we begrijpen elkaar vaak zonder woorden. Dat vind ik heel bijzonder. Soms, in het ziekenhuis, kan ik op een moeilijk moment precies dát doen wat nodig is. Haar hand vasthouden, een grapje maken, afleiden. Dan zie ik haar ontspannen. Dat zijn kleine momenten, maar ze betekenen veel. Dan voel ik: dit is iets wat niemand anders voor haar kan doen.’
‘Ik zie ook het grotere geheel. Ik kan mijn ervaring nu inzetten in vrijwilligerswerk, anderen ondersteunen. Dat maakt de last ook een beetje lichter; dat ik niet alleen draag, maar ook doorgeef.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik geloof hierdoor echt dat ieder mens iets te bieden heeft. Ook als je een beperking hebt. Dat besef heb ik echt van mijn ouders en broer gekregen.’
‘Als ik kijk naar wie ik nu ben geworden: ik ben trots. Natuurlijk was het zwaar, maar ik heb geleerd hoe belangrijk gelijke kansen zijn. Dat je bijvoorbeeld ook geen beleid moet maken zonder te weten wat het in de praktijk betekent.’
Vrouw
62 jaar
‘Neem jezelf serieus. Als jij niet goed voor jezelf zorgt, val je om en dan kan je niemand meer helpen. Vraag om hulp, ook voor kleine dingen. Laat mensen een formulier invullen, een keer koken, of gewoon luisteren. Je hoeft niet alles zelf te doen. En praat erover. Vind iemand die je vertrouwt en zeg eerlijk hoe het met je gaat. Je bent geen klager als je vertelt wat het echt met je doet.’
Vrouw
63 jaar
‘Durf te vragen. Dat is mijn grootste les. Als ik eerder had gezegd: ‘Ik trek dit niet’, was ik misschien niet onderuit gegaan. En deel je zorgen met familie. Hoe moeilijk ook, het maakt alles makkelijker als je het samen draagt.’
Vrouw
24 jaar
‘Durf te zeggen: ‘Dit is te veel’. Ook al lijkt het alsof je het aankunt, niemand hoeft alles alleen te doen. Zoek mensen om je heen die jou ook zien. Niet alleen als mantelzorger, maar als mens.’
‘En weet: jouw gevoel mag er zijn. Schaam je niet voor moeheid, voor frustratie, voor verdriet. Het maakt je niet zwak, het maakt je echt.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik zou willen zeggen: vraag hulp. Zoek iemand die jou ziet. En voel je niet schuldig als je iets voor jezelf doet, dat mag.’
‘Ik wou dat ik veel eerder mijn mantelzorgmakelaar had ontmoet. Dat had echt een verschil gemaakt.’
Vrouw
62 jaar
‘De mooie momenten zijn vaak simpel: samen koffie drinken in de zon. Kleine dingen die we echt waarderen. We zijn door alles hechter geworden. Maar het is ook verdrietig dat onze wereld zo klein is geworden. Soms wil ik meer dan kan. Spontaan op vakantie? Dan is om zeven uur ’s avonds de dag voorbij en zitten we op de hotelkamer. En het is pijnlijk dat veel mensen in mijn omgeving niet écht weten wat er speelt.’
Vrouw
63 jaar
‘Mooie momenten waren klein maar groots. De blik van mijn vader. De dankbaarheid van mijn tante. En dat zorgpersoneel zei: ‘Als we even pauze hebben, gaan we liever bij jouw tante langs dan in de kantine zitten.’ Dat zegt genoeg. Ondanks de zwaarte bleef er iets lichts in haar omgang.’
‘De moeilijkste momenten waren die van eenzaamheid. Dat ik iets moest regelen en het gevoel had: ik sta er alleen voor. Dat is zwaar. Je voelt je dan verantwoordelijk voor alles, maar hebt nergens controle op. Soms had ik het gevoel: dit ligt nu helemaal op mijn schouders. Dat je iets moet regelen, maar je weet niet bij wie je moet zijn. Wie beslist hier? Wie doet wat? Je staat in de mist en toch moet je door.’
Vrouw
24 jaar
‘De mooiste momenten zijn simpel: een blik, een glimlach, weten dat ze zich veilig voelt bij mij. Als ze hardop zegt: ‘Ik ben blij dat jij er bent’, dan weet ik waar ik het voor doe.’
‘Maar er zijn ook zware momenten. Avonden waarop ik zó moe ben, maar toch de telefoon opneem. Of momenten waarop ik wil ontspannen, maar met m’n hoofd alweer bij de volgende afspraak zit. Het zorgt ervoor dat ik mezelf vaak op de laatste plek zet. En dat doet pijn, als ik eerlijk ben.’
Vrouw
30 jaar
‘De mooiste momenten zijn de simpele dingen. Dat mijn broer lacht, dat mijn moeder blij is als ik binnenkom. Dat je even samen bent.’
‘De zwaarste? Beslissingen moeten nemen waarvan je hoopt dat je ze pas op je vijftigste hoeft te maken. Over leven, zorg, ingrijpende keuzes. Terwijl je zelf nog kind bent.’
Vrouw
62 jaar
‘Het heeft mijn leven jarenlang gedomineerd. Alles draaide om de zorg: mijn werk, mijn vrije tijd, mijn nachtrust. Ik stond altijd aan. Op mijn dieptepunt, rond 2019, sliep ik nog maar drie kwartier per nacht. Mijn hoofd stond niet stil, mijn lichaam kon niet meer ontspannen. Dat eindigde in een burn-out. Ik had geen reserves meer. Het ergste is misschien nog wel dat ik het pas serieus nam toen mijn lijf op de rem trapte.’
‘Ik heb deels een eigen bedrijf en deels werk ik in loondienst. Maar het gevoel van moeten blijven draaien is lang dominant geweest. De zorg van mijn man, mijn zoons, mijn zusje, alles kwam bij mij samen. Ik dacht dat ik het allemaal moest kunnen. Pas toen het niet meer ging, ben ik gaan zoeken naar een andere manier van leven.’
Vrouw
63 jaar
‘De invloed van mantelzorger zijn is groot. Ik ben thuis komen te zitten. Burn-out. Ik dacht: ik heb de kennis, ik weet hoe het moet, dus ik kan dit aan. Maar dat viel tegen. We hadden puberkinderen, mijn man zat thuis zonder werk en ik kreeg het gevoel dat ik er alleen voorstond. Ik zat niet op een lijn met mijn broers. Ik voelde me verantwoordelijk voor alles. En dan nog denken: waarom houd ik dit niet vol? Terwijl het achteraf heel logisch is. Je kunt maar zoveel dragen.’
‘Ik kwam thuis te zitten. Ik was gewoon op. En achteraf denk ik ook wel: als vrouw zijnde, onderschat de overgang niet. Daar ben je je ook niet altijd van bewust, maar dat kost energie. Je staat eigenlijk heel veel tijd aan, er gaat veel in je hoofd om. Je moet zó veel rollen tegelijk dragen: dochter, moeder, partner, werker.’
Vrouw
24 jaar
‘Ik heb altijd het gevoel gehad dat ik het leed van de wereld moet oplossen. Dat ik daar verantwoordelijk voor ben, omdat ik als kind al geleerd heb dat alles van mij afhangt. Daardoor ben ik heel streng voor mezelf. Ik mag pas rust nemen als alles geregeld is. Maar in een zorgsituatie is dat moment er bijna nooit.’
‘Mantelzorger zijn heeft veel effect gehad op verschillende vlakken: ik liep studievertraging op, heb financiële zorgen, doordat ik minder kon werken en voelde me sociaal vaak onbegrepen. Ik ging van gezond naar extreem ondergewicht door alle stress en werd uiteindelijk ziek. Ik kreeg longontsteking, koorts, alles tegelijk. Toen pas trok ik aan de bel: ik kan dit niet meer. Maar de gevolgen van die jarenlange overbelasting draag ik nog steeds met me mee.’
Vrouw
30 jaar
‘Het heeft impact op alles: mijn werk, mijn sociale leven, mijn mentale gezondheid. Ik weet nog dat ik na een lange werkdag in de trein zat, bijna in slaap viel, en toen een melding kreeg van de instelling dat het niet goed ging met mijn moeder. Dan moet je alles laten vallen, anderhalf uur reizen, en gaan.’
‘Ik heb me vaak schuldig gevoeld als ik iets voor mezelf wilde doen. Zelfs op werkreis dacht ik: wat betekent dit voor mama en Frank? Dat schuldgevoel is hardnekkig. Je denkt bij alles: wat heeft dit voor invloed op hen?’
Vrouw
62 jaar
‘Als ik zie wat ik allemaal heb gedaan, denk ik: hoe dan? Het was overleven. Maar ik ben er nog. Sterker zelfs. Ik zou het opnieuw doen, maar dan anders. Met meer zelfzorg, meer rust, meer openheid. Het zorgen heeft me gevormd, maar ik laat me er niet meer door opslokken. Ik zorg, maar ik leef ook.’
Vrouw
63 jaar
‘Ik kijk met trots én opluchting terug. Ik ben dankbaar dat ik dit heb kunnen doen. Maar ik ben ook blij dat het nu voorbij is. Nu ik voor anderen werk als begeleider, kijk ik anders naar mantelzorg. Met meer begrip. Want ik weet: je kunt het pas écht begrijpen als je er zelf in gezeten hebt.’
Vrouw
24 jaar
‘Ik zou het weer doen, maar niet meer zoals vroeger. Toen offerde ik mezelf op. Nu wil ik zorgen én mezelf overeind houden. Dat kan samengaan, als je maar leert om ook goed voor jezelf te zorgen.’
‘Zorgen is iets wat ik blijf doen. Het zit in mij. Maar ik weet nu ook: ik mag daarin kiezen. En ik mag daarin groeien.’
Vrouw
30 jaar
‘Ik zou het weer doen. Maar dan wel anders. Dan zou ik eerder aan de bel trekken, hulp zoeken, ruimte voor mezelf vragen.’
‘Want zorgen doe ik met liefde, maar ik weet nu ook: ik ben meer dan alleen mantelzorger.’